Adolygiad annibynnol Dartmoor: dadansoddiad

Ym mis Rhagfyr 2023, cyhoeddwyd yr adolygiad annibynnol o reoli safleoedd gwarchodedig ar Dartmoor, dan gadeiryddiaeth David Fursdon. Mae'r adolygiad yn arwyddocaol nid yn unig i aelodau yn Dartmoor, ond i aelodau sy'n rheoli tir mewn ac o amgylch safleoedd gwarchodedig ledled Lloegr.

Comisiynwyd yr adolygiad yn dilyn lobïo gan ASau CLA a Dyfnaint i archwilio cynlluniau Natural England (NE) i leihau lefelau pori ar Dartmoor. Roedd ffermwyr ar Dartmoor yn pryderu y byddai lleihau pori yn niweidiol i'r amgylchedd ac i'w busnesau.

Derbyniodd yr adolygiad gyflwyniadau gan fwy na 150 o unigolion a sefydliadau. Mae'n edrych yn fanwl ar hanes ffermio ar Dartmoor, ac mae cyfanswm o 41 o argymhellion a wnaed yn yr adroddiad, ar draws naw thema:

• Weledigaeth a llywodraethu
• Rheoli safle gwarchodedig
• Defnydd tir, ecoleg a bioamrywiaeth
• Dyfodol cynlluniau amaeth-amgylcheddol ar Dartmoor
• Cyfathrebu
• Rheoli pori a llystyfiant
• Trosglwyddo cytundebau Stiwardiaeth Lefel Uwch (HLS)
• Argymhellion ar gyfer gweithrediadau NE yn y dyfodol ar Dartmoor
• Cyrff statudol Dartmoor

Rhoddodd y CLA dystiolaeth i'r adolygiad, gan leisio pryderon aelodau. Un o'r pwyntiau allweddol a wnaethom oedd bod yn rhaid i gynlluniau amaeth-amgylchedd (A-E) gydnabod gwerth da byw a llafur y rhai sy'n ffermio ar Dartmoor. Mae hyn yn rhan o'n hymgyrch ehangach dros yr angen am iawndal teg ar gyfer lles y cyhoedd sy'n cael ei ddarparu drwy reoli safleoedd gwarchodedig.

Mae'r adolygiad wedi codi sylw ar hyn, ac mae'n argymell bod: “Rhaid i'r berthynas rhwng presgripsiynau cynllun A-E a rheoli safleoedd gwarchodedig fod yn dryloyw a bod cydbwysedd y cytunwyd arno rhwng cyflawni gwahanol amcanion yn y dyfodol”.

Amlygodd y CLA hefyd fod dull NE a diffyg adnoddau wedi arwain at chwalfa mewn ymddiriedaeth. Mae'r adolygiad yn cydnabod y materion hyn ac yn argymell bod angen cynnydd sylweddol mewn staff ar gyfer NE er mwyn gwella cysylltiadau ac ailadeiladu ymddiriedaeth. Mae hefyd yn nodi bod angen “newid dull gweithredu llwyr” ar gyfer ymgysylltu, ac angen am fod yn agored.

Yn gyffredinol, mae'r adolygiad yn cydnabod yr angen am newidiadau mawr yn y ffordd y mae NE yn ymdrin â rheoli tir ar Dartmoor, yn ogystal ag angen adolygiad o'r cysyniad o Safleoedd o Ddiddordeb Gwyddonol Penodol (SoDdGA). Roeddem yn falch o weld yr adolygiad yn adlewyrchu gofyn y CLA am fwy o fonitro a gwerthuso SoDdGA ac i'r wybodaeth honno fod yn fwy hygyrch i reolwyr tir.

Er ein bod yn cefnogi'r argymhellion a wnaed, mae mwy o waith i'w wneud i sicrhau bod Defra a Natural England yn eu gweithredu. Byddwn yn parhau i lobïo dros eu gweithredu'n gyflym, ac am fwy o gefnogaeth i safleoedd gwarchodedig ledled Cymru a Lloegr.

Rydym yn falch o weld bod yr adolygiad yn cydnabod y rôl y gall pori ei chwarae o ran adferiad natur, a bod cydnabyddiaeth o arwyddocâd cynlluniau amaeth-amgylcheddol, wrth gefnogi busnesau hyfyw ac wrth gyflawni ar gyfer natur.