Defnyddio tir i ddiogelu natur — sut y bydd 30by30 yn gweithio?

Yn 2020, gwnaeth Llywodraeth y DU ymrwymiad i ddiogelu 30% o dir a môr ar gyfer natur erbyn 2030 — a elwir yn 30by30. Mae hon yn fenter fyd-eang sy'n ceisio atal dirywiad natur yn fyd-eang, y mae mwy na 100 o wledydd wedi ymrwymo iddi.

Yr wythnos diwethaf, rhoddodd Defra y wybodaeth ddiweddaraf am ei chynlluniau i ddarparu 30by30 ar dir yn Lloegr, a rhoddodd feini prawf ar gyfer pa ddefnyddiau tir allai gyfrif tuag at y targed. Mae hyn yn dilyn bron i flwyddyn o ymgysylltu â rhanddeiliaid, y mae'r CLA wedi cymryd rhan helaeth ynddi.

Er bod y CLA yn gefnogol i fentrau i ddiogelu a gwella natur, mae tir yn y DU yn fwyfwy o dan bwysau i ddarparu llawer o fuddion gwahanol: cynhyrchu bwyd, tai, seilwaith, ac adfer natur. Bydd cydbwyso defnyddiau tir sy'n cystadlu yn her fawr i'r llywodraeth Lafur newydd.

Gan adeiladu ar gyhoeddiad cychwynnol fis Rhagfyr diwethaf, mae Defra wedi nodi'r meini prawf y bydd yn eu defnyddio i asesu a ddylai tir gyfrif tuag at 30by30.

Un o'r manteision allweddol o'r newyddion yw y bydd cyfraniadau at 30by30 yn wirfoddol, sy'n golygu y bydd y mwyafrif o'r targed yn cael ei gyflawni gan reolwyr tir (gan gynnwys elusennau amgylcheddol a thirfeddianwyr preifat) yn rhoi eu tir ymlaen i'w gyfrif. I ddechrau, roedd y CLA yn pryderu y byddai'r targed yn cael ei gyflawni drwy ddynodi mwy o dir fel Safleoedd o Ddiddordeb Gwyddonol Arbennig (SoDdGA), felly rydym yn croesawu'r ymrwymiad hwn. Bwriad dynodiad SoDdGA yw diogelu'r rhywogaethau a'r cynefinoedd pwysicaf, tra bod 30by30 yn canolbwyntio ar ddiogelu ardal llawer ehangach o dir. Yn ogystal, mae'r CLA yn credu nad yw dynodiad SoDdGA yn cyflawni'r canlyniadau gorau ar gyfer natur nac ar gyfer busnesau fferm ar hyn o bryd.

O fewn y cyhoeddiad, mae Defra wedi cydnabod y bydd prynu i mewn rheolwyr tir yn hollbwysig i gyflawni'r targed. Mae cael y gydnabyddiaeth hon yn hollbwysig; yn rhy aml mae polisïau yn cael eu cynllunio heb yr ystyriaeth hon, a all arwain at broblemau gyda gwneud iddynt weithio'n ymarferol.

Disgwylir i dir sy'n cael ei ddynodi'n SoDdGA, ac sy'n cael ei ddosbarthu fel un sydd mewn cyflwr “Ffafriol” neu “Anffafriol - Adfer”, gyfrif tuag at y targed. Disgwylir hefyd i Warchodfeydd Natur Cenedlaethol a choetiroedd cyhoeddus a reolir ar gyfer bioamrywiaeth gyfrif. Gyda'i gilydd, mae hyn yn ychwanegu at 7.1% o Loegr.

Disgwylir i weddill y targed fod yn cynnwys cyfraniadau “gwirfoddol 30by30”, sef tir sy'n:

• Mae ganddo bwrpas neu nod rheoli o gyflawni canlyniadau cadwraeth, a all fod ochr yn ochr ag amcanion eraill, gan gynnwys cynhyrchu bwyd
• Yn cael ei sicrhau am o leiaf 20 mlynedd, drwy ddulliau cyfreithiol neu ddulliau eraill (a allai gynnwys perchnogaeth neu reolaeth hirdymor)
• Mae ganddo gynllun rheoli sydd wedi'i gynllunio i gyflawni canlyniadau cadwraeth, sy'n cael ei weithredu a'i fonitro'n effeithiol, ac o ganlyniad mae'n sicrhau canlyniadau da i fyd natur

Rydym yn gwybod bod llawer o aelodau CLA yn mynd uwchlaw a thu hwnt i wella ac adfer natur ledled y wlad, tra hefyd yn cynhyrchu bwyd, darparu tai, a llu o weithgareddau eraill. Credwn y gallai llawer o'r gweithgareddau y mae rheolwyr tir eisoes yn eu gwneud fodloni'r meini prawf ar gyfer 30by30. Er enghraifft, tir a ddefnyddir i greu unedau bioamrywiaeth ar gyfer Ennill Net Bioamrywiaeth (BNG), neu dir sydd wedi'i achredu gan Ffermydd ac Ystadau Bywyd Gwyllt.

Mae'r CLA wedi treulio llawer o amser yn nodi'r materion posibl gyda dull Defra at 30by30 o safbwynt rheolwr tir. Rydym wedi bod yn rhan o weithgor rhanddeiliaid Defra ac rydym wedi rhannu briffio polisi yn nodi ein prif bryderon a'n syniadau. Mae'r targed 30by30 yn cysylltu â llawer o amcanion a chynlluniau mae aelodau CLA eisoes yn ymwneud â chyflawni, gan gynnwys BNG a Strategaethau Adfer Natur Lleol (LNRSS).

Ein cais cyffredinol yw bod y targed yn cael ei gyflawni drwy weithio gyda rheolwyr tir, yn hytrach na thrwy ddynodi tir neu hyd yn oed brynu gorfodol. Mae datganiad Defra y bydd y targed yn cael ei gyrraedd drwy gyfraniadau gwirfoddol, a thrwy gael prynu rheolwr tir i mewn yn dawelu meddwl.

Rydym hefyd eisiau dull pragmatig at 30by30 a fydd yn cydnabod yr ystod eang o weithgareddau sy'n cyfrannu at adfer natur ledled y wlad. O gymryd rhan mewn Adfer Tirwedd i greu coetir newydd, bob dydd mae ein haelodau yn defnyddio eu tir i helpu i atal yr argyfwng natur.

Felly, un o'n gofynion allweddol yw bod yn rhaid i'r meini prawf fod yn ddigon hyblyg i gydnabod yr ystod eang o weithgareddau sy'n cyflawni ar gyfer natur, gan gynnwys systemau ffermio sy'n gyfeillgar i natur, coetir a thir amgylcheddol.

Ein pryder mwyaf ar hyn o bryd yw'r diffyg cymhelliant, boed yn gyllid cyhoeddus neu breifat, i reolwyr tir roi eu tir ymlaen tuag at 30by30 gwirfoddol, ynghyd â'r risgiau posibl. Mae'r CLA yn pryderu y byddai rhoi tir ymlaen yn golygu biwrocratiaeth ychwanegol, heb unrhyw fuddion i'r rheolwr tir. Byddwn yn canolbwyntio ein hymdrechion lobïo ar yr elfen hon nawr, er mwyn sicrhau bod rheolwyr tir yn gallu cynnal busnesau hyfyw a gwneud mwy dros natur.

Mae Defra ar fin dechrau proses dreialu, i brofi sut mae'r meini prawf a'r gweinyddiaeth yn gweithio'n ymarferol. Gobeithiwn y bydd hyn yn cynnwys rhai aelodau CLA, a fydd yn gallu dangos sut y gall cyflawni ar gyfer natur wrth redeg busnes gwledig ffyniannus fynd law yn llaw.

Mae CLA Cymru yn dal i aros i Lywodraeth Cymru bennu cynlluniau ar gyfer sut i gyflawni'r targed ar dir yng Nghymru.