Gwthiad am fwy o dryloywder yn y sector ffermio

Mae'r gadwyn gyflenwi yn rhan hanfodol o sut rydym yn darparu a phrynu bwyd, ac mae'r perthnasoedd dan sylw yr un mor bwysig. Os na all cynhyrchwyr ymddiried yn broseswyr, ac os na all proseswyr ymddiried yn fanwerthwyr, mae'r gadwyn gyflenwi yn dechrau chwalu. Er mwyn gwneud iddo weithio, mae angen cael mesurau diogelu digonol ac effeithiol i bawb sy'n cymryd rhan.

Yn y gadwyn gyflenwi llaeth, mae sawl perthynas unigryw o fewn proses dau gam: o'r cynhyrchydd i'r prosesydd; ac o'r prosesydd i'r archfarchnad. Er nad yw cynhyrchwyr yn cael effaith uniongyrchol gan drafodaethau sy'n digwydd rhwng proseswyr a manwerthwyr, mae penderfyniadau yn aml yn cael effaith ar brisiau llaeth. Dyma pam mae contractau teg a thryloyw yn hanfodol.

Gan anelu at gadwyn gyflenwi mwy tryloyw a thecach, mae Defra wedi cyhoeddi rheoliadau newydd i'w cyflwyno yn ddiweddarach eleni a ddylai roi mwy o sicrwydd cytundebol i ffermwyr llaeth. Yn fyr, bydd y newidiadau yn darparu:

• Telerau a chontractau prisio cliriach i ffermwyr, gan nodi ffactorau sy'n pennu'r pris llaeth. Pan fo ffermwyr yn credu nad yw'r broses gytundebol yn cael ei dilyn, gellir ei herio, yn enwedig o ran y pris llaeth.
• Rhaid i'r ddau barti gytuno ar newidiadau i unrhyw gontract llaeth. Yn ôl y llywodraeth bydd hyn yn annog y ddwy ochr i drafod ble a pha fathau o newidiadau y gellir eu gwneud.
• Prosesau haws i ffermwyr godi pryderon am gontractau, gyda'r nod o gynyddu atebolrwydd yn ogystal â chyflymu'r broses benderfynu.
• Rheolau cliriach ar waith ynghylch cyfnodau rhybudd ac unigryw. Dylai hyn amddiffyn prynwyr a gwerthwyr yn ogystal â chael gwared ar unrhyw amwysedd cytundebol.
• Proses orfodi ar waith i sicrhau bod y rheoliadau newydd yn cael eu dilyn gan y ddau barti.

Nid oes llawer o amheuaeth y dylai'r newidiadau hyn ddarparu llwyfan llawer mwy tryloyw nag sy'n wir heddiw. Mae'r rheoliadau'n cyflwyno elfen o sicrwydd cyfreithiol a fydd yn cynnig mwy o amddiffyniadau i gynhyrchwyr. Yr unig gwestiwn y gellir ei ofyn yw pam mae wedi cymryd bron i ddeng mlynedd ar hugain ers dadreoleiddio'r sector yn 1994 i'r newidiadau hyn gael eu mabwysiadu.

Mae Defra eisoes wedi dweud y bydd yn cynnal adolygiadau yn yr Hydref, yn y sectorau wyau a garddwriaeth. Yn amodol ar lwyddiant y rheoliadau llaeth newydd hyn, mae achos y gallant ddarparu llwyfan pwysig ar gyfer yr adolygiadau hyn yn y dyfodol. Er enghraifft, gwyddom am faterion yn y sector wyau lle mae perthnasoedd cytundebol yn cael eu darnio a'u torri.

Wrth edrych ar y newidiadau sydd i'w cyflwyno, mae'n syndod braidd bod y llywodraeth wedi caniatáu i'r sector llaeth fynd i ffwrdd â'r fath gyfres o arferion cytundebol anarferol. Rhaid i'r ffaith y bydd rheoleiddio bellach yn cael ei wneud gan y llywodraeth i sicrhau proses gytundebol decach, olygu eu bod yn derbyn bod y system flaenorol wedi'i llenwi ag anghysondebau yn tanseilio egwyddorion cyfraith contract.

Mewn unrhyw gontract, mae'n rhaid i'r ddwy barti gytuno'n gydsyniol i'r contract gwreiddiol ac yn ddiweddarach, i unrhyw newid arfaethedig gan un neu'r llall o'r partïon. Mae rheoliadau newydd Defra yn cadarnhau bod cynhyrchwyr o dan anfantais sylweddol i broseswyr, yn enwedig o ran pennu'r pris llaeth. Cyn chwalu'r Byrddau Marchnata Llaeth ym 1994, roedd prisiau wedi'u rheoleiddio'n drwm, ac arweiniodd dadreoleiddio'r sector at anghydbwysedd mawr yn y gadwyn gyflenwi a effeithiodd yn negyddol ar gynhyrchwyr llaeth a defnyddwyr difreintiedig.

Ymddengys bellach bod Llywodraeth y DU wedi derbyn bod yr anghydbwysedd hyn yn niweidiol i weithrediad effeithlon cadwyni cyflenwi. Yr allwedd nawr yw sicrhau bod egwyddor contract teg a chydraddoldeb yn cael ei gymhwyso ar gyfer pob sector amaethyddol a bod arferion cytundebol tryloyw yn dod yn norm, yn hytrach na'r eithriad.

Os oes gan aelodau unrhyw dystiolaeth y maent yn dymuno ei rhannu gyda Defra ar yr adolygiadau i'r cadwyni cyflenwi wy a garddwriaeth, anfonwch hyn ymlaen at charles.trotman@cla.org.uk.