Mae'r Llywodraeth yn 'siomi cymunedau gwledig', meddai CLA

Mae'r Gymdeithas Tir a Busnes Gwlad (CLA) wedi galw ar y Llywodraeth i ailwampio ei dull o weithredu ar dai mewn cymunedau gwledig. Bydd y dull a nodir yn adroddiad diweddaraf y Pwerdy Gwledig CLA yn helpu i fynd i'r afael â'r argyfwng tai mewn pentrefi, lle mae cartrefi'n dod yn fwyfwy anfforddiadwy i bobl leol.

Mae adroddiad y CLA, o'r enw 'Cymunedau Cynaliadwy: rôl tai wrth gryfhau'r economi wledig', yn tynnu sylw at y manteision economaidd a chymdeithasol trawsnewidiol y gallai datblygiadau ar raddfa fach eu dwyn i gymunedau gwledig. Mae angen i'r Llywodraeth ddatblygu dull sy'n caniatáu i nifer fach o gartrefi gael eu hadeiladu mewn nifer fawr o bentrefi. Bydd hyn yn cefnogi cyflogaeth leol ac yn cryfhau ffabrig cymdeithasol yr ardaloedd hyn drwy sicrhau y gall tafarndai, siopau ac ysgolion aros ar agor.

Fodd bynnag, dim ond os caiff fframwaith cynllunio mwy lletya ei gefnogi y bydd yr arddull hon o dwf organig, cynyddol, yn bosibl.

O dan y system bresennol, mae datblygiadau ar raddfa fawr sy'n newid natur cymunedau lleol yn negyddol yn cael eu ffafrio dros gynigion mwy cymedrol.

Daw'r alwad ar ôl i'r Ysgrifennydd Lefelu i Fyny Michael Gove ddewis peidio â bwrw ymlaen â diwygio'r system gynllunio feichus a chymhleth, gan adael y Llywodraeth yn brin o'i thargedau adeiladu tai. Wedi pedwar Ysgrifenydd Tai mewn cynifer o flynyddoedd, mae'n bryd i'r Llywodraeth gymeryd adeiladu tai o ddifrif.

Mae'r adroddiad yn dangos [1] bod dros 260,000 o bobl mewn ardaloedd gwledig yn 2020 ar restr aros tai. Pe bai'r system gynllunio gwledig yn cael ei diwygio i ganiatáu ar gyfer datblygiadau ar raddfa fach, gallai'r Llywodraeth weld y ffigur hwn yn gostwng yn sylweddol.

Mae'r system gynllunio anhyblyg yn golygu na all adeiladu tai gadw i fyny â'r galw poblogaeth, gan ddraenio cefn gwlad ei bobl ifanc a'i weithlu ymhellach. Hyd yn oed ar ôl yr ymchwydd diddordeb a achosir gan y pandemig mewn cartrefi gwledig, mae'r oedi hwn mewn adeiladu tai yn gweld yr economi wledig yn parhau i ddisgyn ar ei hôl hi.

Mae'r papur yn nodi pum newid clir i'r system gynllunio. Mae'r rhain yn cynnwys:

1) Nifer llai o dai mewn nifer fwy o bentrefi — dychwelyd i Fframwaith Polisi Cynllunio Cenedlaethol (NPPF) sy'n hyrwyddo twf organig, cynyddol mewn aneddiadau gyda llai na 3,000 o drigolion.

2) Diwygio asesiadau cynaliadwyedd awdurdodau lleol — asesiadau newid er mwyn sicrhau eu bod yn adlewyrchu'n fwy o'r gwasanaethau y gellid eu cefnogi pe bai datblygiad yn cael eu galluogi, a rhoi mwy o bwysau i gysylltedd digidol.

3) Asesiadau anghenion tai gorfodol ar draws pob anheddiad gwledig — Cynnal asesiadau anghenion tai ar gyfer aneddiadau nad ydynt wedi cael eu dyrannu tai o'r blaen, yn ychwanegol at y rhai sydd eisoes, er mwyn sicrhau bod angen yn cael ei nodi a'i ddiwallu yn iawn.

4) Ymestyn hawliau datblygu a ganiateir — caniatáu datblygiad a ganiateir ar safleoedd eithriadau gwledig i ddarparu opsiynau tai rhent fforddiadwy sydd eu hangen yn fawr er budd cymunedau lleol.

5) Eithriadau treth etifeddiaeth — ymestyn eithriadau IHT amodol i dai rhent fforddiadwy am y cyfnod y mae cartrefi yn parhau i fod ar osod fel y cyfryw.

Dywedodd Mark Tufnell, Llywydd y CLA:

“Mae diffygion sylfaenol yn y system gynllunio heddiw yn siomi cymunedau gwledig i lawr. Am rhy hir, mae ei biwrocratiaeth ddiangen wedi atal cychwyn prosiectau yn ôl, gan fygu buddsoddiad, arloesi ac entrepreneuriaeth yng nghefn gwlad.

Rydym yn siomedig o weld tro pedol y Llywodraeth ar addewidion blaenorol i symleiddio'r fframwaith cynllunio. Nid yw'r argyfwng tai wedi diflannu, ac mae hyn yn nodi cyfle arall a gollwyd eto i ddod â ffyniant i ardaloedd gwledig. Os yw'r Llywodraeth o ddifrif ynglŷn â chyrraedd ei thargedau adeiladu tai rhaid i hyn newid.

Er mwyn i ardaloedd gwledig ffynnu, mae angen cael cyflenwad digonol, ar gael ac amrywiol o gartrefi, sy'n cynnwys gwahanol fathau o ddeiliadaeth o wahanol feintiau. Hebddo, rydym yn atal teuluoedd ifanc rhag parhau i fyw yn eu cymuned, gweithwyr allweddol rhag cael eu lleoli ger eu mannau gwaith, a'r henoed rhag lleihau maint.

Mae atebion hyfyw ar gael. Rydym yn galw ar yr Ysgrifennydd Gwladol dros Dai, Cymunedau a Llywodraeth Leol i wrando ar anghenion newidiol cymunedau gwledig a chyflawni ei addewidion 'lefelu'. Rhaid inni wneud newidiadau ystyrlon i'n system gynllunio — gan ddechrau gyda gwneud newidiadau polisi er mwyn caniatáu nifer fwy o ddatblygiadau ar raddfa fach ar draws ein pentrefi. Dim ond y Llywodraeth sydd â'r ysgogiadau polisi angenrheidiol ar flaenau ei bysedd i weithredu hyn, a gwrthdroi degawdau o aneddiadau yn cael eu cynnal mewn aspic.”